Uncategorized

Rewolucja internetowa, która na dobre zaczęła się na przełomie lat 90′ i 2000′, sprawiła, że do debaty publicznej zostali dopuszczeni ludzie, którzy wcześniej byli tylko odbiorcami tradycyjnych mediów: gazet, radia i telewizji. Do tamtej pory, ludzie mieli wrażenie, że ci na górze muszą więcej wiedzieć, być specjalistami. Uczelnie i elity polityczne były bardziej hermetyczne i ludzie nie mieli świadomości jak cienka, a zarazem gruba granica jest między nimi a elitami. Cienka, ponieważ mamy, jako ludzie, tendencję do idealizowania ludzi na świeczniku. Wydawało się, że mądrze gadający facet w okularach w telewizji, musi być naprawdę o niebo mądrzejszy i powinien mieć lepsze wyczucie tego, co się wokół dzieje. Wraz z rewolucją internetu, okazało się, że elity polityczne to tacy sami ludzie, z takimi samymi problemami, a czasami ich mądre słowa to tylko demagogia i ukrywanie ich własnej niewiedzy. Ludzie zaczęli sobie zdawać sprawę, że wcale nie są rządzeni przez jakichś półbogów, ale na górze są inni zwykli ludzie. Co więcej, interaktywność nowych mediów sprawiła, że konsumenci mogli dać natychmiastowy feedback twórcom. Doprowadziło to do tabloidyzacji niemal wszystkich serwisów informacyjnych. Zawód dziennikarza przestał być elitarnym, a sami dziennikarze z szanowanych i odważnych poszukiwaczy prawdy, stali się copywriterami, sprzedającymi, to co jest najchętniej kupowane: strach, kuriozum i sensacja.
Jednocześnie jednak granica ta stała się zbyt cienka. Prawdziwa wiedza ekspercka to bardzo kruche zjawisko. Trzeba latami trenować umysł do krytycznego myślenia, przezwyciężania wszelkiego rodzaju heurystyk, jakimi jest obarczony ludzki umysł i ciągłego kwestionowania wszystkiego naokoło. Prawdziwy naukowiec ciągle wystawia się na krytykę swojego środowiska i ciągłe sprawdza i recenzuje prace swoich kolegów. Ten długi i żmudny trening powoduje, że prawdziwy ekspert nie ulega złudzeniu, że może zrozumieć złożoność świata, przez co jest ostrożny w formułowaniu sądów. Jego wiedza jednak jest bezcenna. Niestety szerokiej publice, która dostała się do debaty publicznej, nagle zaczęło się wydawać, że naukowcy są jak politycy. Skorumpowani, zakłamani i tak naprawdę niczego nie potrafią, poza cytowaniem się nawzajem i ciągłymi jałowymi dyskusjami. Okazało się, że zawsze znajdzie się jakiś profesor, który obali dowolny konsensus naukowy swoją książką. Książka ta dzięki internetowi służy następnie jako poparcie nowej tezy. Na pierwszy rzut oka, dla człowieka bez podstawowego przygotowania krytycznego, inżynier Ziemba jest nie do odróżnienia od profesora wirusologii. Co więcej, inżynier Ziemba krzyczy głośniej, lepiej sprzedaje i ma za sobą grupę gorących bezkrytycznych zwolenników, podczas gdy profesor siedzi nad badaniami, nie ma pojęcia o marketingu, a wokół ma krytycznie myślących towarzyszy poszukiwania prawdy, wciąż próbujących znaleźć dziury w jego rozumowaniu.

To wszystko jest wynikiem procesu, który nazywam intelektualizowaniem się szerokich mas. Proces ten sam w sobie jest pozytywny i wciąż wierzę w to, że może wyjść wszystkim na dobre, ale warunkiem tego jest odpowiednia edukacja. Niestety masy nie posiadają aparatu krytycznego myślenia i ochoczo przyklaskują wszystkiemu, co ma pozory naukowego żargonu, a jest zgodne z ich „zdrowym rozsądkiem” jako kolejną objawioną prawdę. W efekcie głosy ludzi nauki giną w ciżbie konspiracyjnych wulgarnych teorii. Pisząc o edukacji, mam na myśli naukę logiki, zdobywanie umiejętności filtrowania, kwestionowania i przyswajania informacji. Poszerzanie horyzontów i umiejętności skupienia się nad czymś dłuższym niż tekst z Twittera lub film na TikToku. Niestety nasz system edukacji wciąż trenuje dzieci do bezkrytycznego zapamiętywania bezużytecznych informacji, ucząc je, że system nie wymaga logiki, że najlepiej być posłusznym, nie zadawać pytań i wkuwać to, co jest w podręczniku. Tak wytrenowany umysł jest potem bezradny wobec dżungli pełnej informacyjnych drapieżników. Piszę o systemie, a nie o ludziach, ponieważ pojedynczy nauczyciele, próbujący wprowadzić świeży powiew do zmurszałych murów pruskiej twierdzy, niewiele zmienią, chociaż są na wagę złota.
Niestety politycy zauważyli ten trend i zdali sobie sprawę, że rosnąca masa pretendentów do bycia doinformowanym, ale będących produktem bismarckowskiego systemu edukacji zwolenników szybkich rozwiązań na intelektualne skróty, stanowi świetny elektorat, który z racji swojego intelektualnego lenistwa, oraz braku narzędzi krytycznego myślenia, jest łatwy do zmanipulowania. Właściwie można ten związek określić jako symbiozę. Politycy utwierdzają wyborców w ich racjach i „interesach”, dając im poczucie słuszności, a w zamian dostają głosy i „mandat demokratyczny”, który uprawnia ich do demolowania kruchych instytucji prawa i pluralizmu. To, nawiasem mówiąc, również jest pokłosie wulgarnego rozumienia demokracji. Skoro wola suwerena jest nadrzędna, to wybrani politycy nie muszą się liczyć z instytucjami prawa, konstytucji, trójpodziału władzy. Wszak suweren ich wybrał, suweren zdecydował. Doraźne rozporządzenia mają większą moc niż konstytucja, a decyzje „drużyny wodza” stoją ponad wszelkim prawem.
Coraz wyraźniej widać, że w wielu kwestiach zbliżamy się do decydującego momentu, a w niektórych już przekroczyliśmy barierki ochronne i balansujemy nad przepaścią. Wolne medium, jakim miał być internet, stał się pastwiskiem, na którym żerują medialne korporacje, u których rządy kupują odpowiednie opinie, lub je wprost produkują za publiczne pieniądze. Ostoja rozumu, jaką były instytucje naukowe, jest niczym oblężona twierdza, atakowana i podgryzana ze wszystkich stron. Największe wartości demokracji i wolnej debaty, prowadzą zwykle do kruchego stanu równowagi, który wydaje się wiecznym kryzysem. Przez zwolenników władzy silnej ręki, jest to przedstawiane jako słabość i przeciwstawiane sile grupy, jedności narodowej.
Co będzie dalej? Czy proces intelektualizacji społeczeństwa będzie prowadził dalej, do polepszenia jakości debaty, czy wręcz przeciwnie, debata będzie zataczać coraz niższe kręgi, będąc pożywką dla populistów i obrońców chłopskiego rozumu u władzy?

Armia ochrony wyborów, karanie naszych śmiercią, żądania kontrybucji wobec sąsiadów. Widzę, że się rozkręcamy, a do wyborów jeszcze trochę czasu.

Często nasze życie wygląda jak bardzo nieefektywna samotresura. Wciąż próbujemy „zmuszać się” do pewnych zachowań lub „zabraniać sobie” innych. Stosujemy „100 tricków dzięki którym zaczniesz regularnie ćwiczyć”, nie zadając sobie pytania jak do tego doszło, że musimy stosować tricki, czyli sami sobą manipulować, by robić coś co jest podobno korzystne.
Skoro czegoś nie robisz, pomimo że chcesz to robić, to coś jest nie tak. Prawdopodobnie masz dwa wierzenia: Pierwsze, że warto to robić, że robienie tego jest dla ciebie dobre, a drugie, że nie warto tego robić, że w końcowym rozrachunku robienie tego jest niekorzystne. Weźmy za przykład ćwiczenia fizyczne. Dlaczego tak wiele ludzi jednocześnie jest w stanie wierzyć w to, że ćwiczenia są dobre, korzystne i że oni powinni regularnie ćwiczyć, a jednak tego nie robią? Popularnym wytłumaczeniem tego fenomenu jest stwierdzenie w stylu: „Wiem, że powinienem zacząć regularnie ćwiczyć, ale jakoś nie potrafię się zmusić. Być może jestem zbyt leniwy”. Wygląda więc na to, że w twoim życiu istnieją dwie przeciwstawne siły. Pierwsza ciągnie cię w kierunku aktywności fizycznej, a druga cię od niej odciąga. Błąd jaki popełniamy, polega na tym, że nadajemy tym siłom metki. Pierwszą nazywamy racjonalną, a drugą nieracjonalną. Jeśli ćwiczysz regularnie to jesteś racjonalny, postępujesz słusznie i jest to dla ciebie korzystne. Jeśli nie ćwiczysz, to jesteś nieracjonalny, postępujesz głupio i sam sobie szkodzisz. Problem w tym, że takie postawienie sprawy w niczym nie pomaga. Wiele osób z powyższymi zdaniami się zgadza i nadal nie ćwiczy. Skoro więc ta siła, która utrzymuje cię z dala od ćwiczeń jest taka mocna, że regularnie pokonuje tą siłę racjonalną i korzystną, to może czas dać jej dojść do słowa i sprawdzić co się za nią kryje? Regularne nazywanie tego stanu głupim i leniwym, prowadzi do kuriozalnej sytuacji, w której nasze procesy myślowe idą pierwszą drogą, a nasze postępowanie idzie drugą. Negatywne określenia i obwinianie się zamyka drogę poważnej wewnętrznej debacie, czyli rozważeniu obu opcji jako poważnych i potencjalnie korzystnych. Wszyscy znamy ten stan, kiedy rodzice tłumaczyli nam szkodliwość jakiejś rzeczy i w gruncie rzeczy się z nimi zgadzaliśmy, a potem to robiliśmy. Nikt nam wtedy nie dawał dojść do głosu, nie proponował debat, a jedynie odgórnie przekazywał prawdy objawione i „rozmowa” się kończyła. Jesteśmy więc przyzwyczajeni do sytuacji w których robimy rzeczy do których robienia nie mamy żadnych racjonalnych powodów, jak również unikania rzeczy do których robienia mamy setki racjonalnych powodów. Być może traktujemy sami siebie jak traktowali nas nasi rodzice, ponieważ nie mamy innych wzorców. Pierwszym krokiem do zintegrowania swojego zachowania ze swoimi myślami jest dopuszczenie wszystkich myśli do głosu na równych prawach. Zaprzestanie nazywanie niektórych zachowań jako głupie i nieracjonalne, a poszukanie w nich tego, co rzeczywiście w nich tak bardzo lubimy, co jest w nich takiego atrakcyjnego. Wyszukanie wszelkich pozytywnych aspektów tych zachowań i akceptacja faktu że te pozytywne aspekty są dla nas pożądane. To wymaga pozbycia się metek i uprzedzeń, jak również bycia gotowym do zaskakujących wniosków. Powiedz sobie, że nawet jeśli w wyniku tego procesu uznasz że leżenie na kanapie z piwem i paczką chipsów jest celem twojego życia, to zaakceptujesz ten fakt i będziesz głosił tą ewangelię. Zauważmy że wszystko co postuluje ta metoda, to jedynie skończenie z manipulowaniem samym sobą i akceptację faktu że świat nie jest czarno-biały.
Mamy naturalną tendencję do traktowania niektórych czynności jako „powinności”. Powinienem ćwiczyć, powinienem skończyć ten projekt, powinienem teraz iść spać, powinienem odpocząć. Kiedy dwie takie powinności spotkają się ze sobą w jednym czasie, pojawia się potrzeba zdecydowania, które „powinienem” jest silniejsze. Ten proces decyzyjny zabiera nam czas, zasoby mentalne, a często pozostawia poczucie winny wobec porzucenia jednej z tych czynności. Jedną ze strategii jaką podświadomie przyjmujemy, a jaka pozwala nam podejmować te decyzje szybciej, jest właśnie „ometkowanie” niektórych z tych czynności jako korzystnych, odpowiedzialnych, rozwojowych, a innych jako leniwych, głupich, nieodpowiedzialnych. Te metki rzeczywiście czasami pomagają odrzucić niektóre niekorzystne opcje w przedbiegach, ale mają dwie zasadnicze wady:

• Kiedy „spotkają” się ze sobą dwie czynności ometkowane pozytywnie, niezależnie od tego co wybierzesz, będziesz odczuwać wyrzuty sumienia i poczucie niespełnienia. To może sprawić, że cokolwiek będziesz robić, nie będziesz w pełni przeżywać tego doświadczenia, ponieważ ciągle z tyłu głowy będziesz myśleć o tym, z czego było trzeba zrezygnować. Jeśli chcesz spędzić wieczór czytając książkę, a dzwoni do ciebie znajomy z propozycją wyjścia, to jeśli będziesz trzymać się planu i zostaniesz w domu, nie będziesz w stanie skupić się na książce myśląc o wyjściu, i na odwrót. Jeśli wyjdziesz to potem będziesz myśleć o tym, że znowu nie czytasz i plan skończenia tej książki w bieżącym tygodniu już jest nie do zrealizowania.
• Kiedy jedna z czynności jest ometkowana pozytywnie, a drugą jest właśnie taka, którą ometkowaliśmy negatywnie, ale mimo to wciąż wykonujemy tą drugą, to okaże się, że będziemy mieć to samo uczucie niespełnienia, niezależnie czy pójdziemy za tzw. głosem rozsądku, czy po raz kolejny zrobimy to co czujemy, że nie powinniśmy robić.
  Oczywiście życie jest sztuką wyboru i jesteśmy do tego przyzwyczajeni, że wybory mają konsekwencje. Racjonalizujemy post factum, że warto było zrobić to co zrobiliśmy. Z jednej strony pozwala nam to iść dalej, zamiast zanurzać się w żalu za to co było, ale z drugiej strony przeszkadza wyciągać wnioski oparte o wszystkie dostępne fakty. Internal Double Crux ma na celu pozwolić nam na użycie całej dostępnej (chociaż do tej pory wypieranej) wiedzy i lepsze zrozumienie własnych mechanizmów motywacyjnych, dzięki uświadomieniu sobie, że jeśli coś skutecznie kieruje naszym zachowaniem, to musi dostarczać nam czegoś pozytywnego, nawet jeśli próbujemy ze wszystkich świadomych sił zdeprecjonować to jako złe, głupie i nieodpowiedzialne. Istnieje prawdopodobieństwo, pewna szansa, że jeśli poznamy co tak naprawdę popycha nas do robienia rzeczy, których oficjalnie nie chcemy, jest możliwe do osiągnięcia bez przechodzenia przez cały ból związany z negatywnymi konsekwencjami. Istnieje taka szansa, ale nie przyjmujemy a priori, że tak właśnie jest. Być może wręcz przeciwnie – to co robimy musi wiązać się z bólem i poświęceniem. Ta metoda jest skuteczna tylko wtedy jeśli otworzymy się na każdy wynik, bez względu na to jaki będzie i czy nam się podoba na tą chwilę.
  Przebieg Internal Double Crux

1. Znalezienie wewnętrznej sprzeczności.
   Poszukajmy jakiegokolwiek „powinienem”, które regularnie przegrywa. Coś co czujemy, że powinniśmy robić, ale regularnie odkładamy. Z drugiej strony może to być czynność, która najwyraźniej jest pożądanym krokiem do osiągnięcia jakiegoś celu, ale za każdym razem gdy próbujesz ją wykonać, znajdujesz nagle sto innych czynności, których jedynym celem jest odsunięcie od siebie tej zaplanowanej.
2. Weź kartkę papieru i u góry narysuj dwie kropki, reprezentujące dwie przeciwstawne perspektywy, punkty widzenia, w zwięzłej formie. Nazwij je.
   O O
   dieta jedzenie słodyczy
   Sprawdź, czy nazwy są neutralne. Pamiętaj, że masz być tutaj niezależnym i sprawiedliwym sędzią, a nie stronniczo dążyć do z góry ustalonego wyniku. Przykłady stronniczych nazw byłoby „wysiłek fizyczny”, „głodówka”, „bezmyślne oglądanie netflixa”, „bycie leniwym”, „obżeranie się”. Wyobraź sobie te kwa kontrapunkty jako dwie osoby, które coś ci proponują. Możesz odczuwać sympatię do jednej z tych osób, ale jeśli tak jest, to przyznaj się do tego, i postaraj się tą sympatię jakoś zbilansować, tak jak robi to sprawiedliwy sędzia. Prawdopodobnie masz jakieś sympatie i jest ważne by to zauważyć, właśnie po to by móc to wynagrodzić drugiej stronie.
3. Zdecyduj kto będzie miał pierwszy głos.
   Zastanów się, która strona jest bardziej nagląca, głośniejsza w twojej głowie. Jeśli masz wątpliwości, możesz nawet rzucić monetą.
4. Zaczynamy rozmowę.
   Twoją rolą jest tutaj teraz dać upust jednej ze stron, ale zaraz potem zmoderować tą wypowiedź do zrozumiałego i produktywnego zdania. Musisz wejść w rolę kłócącego się dziecka, a potem spróbować ująć jego rację jak dorosły. Moderując miej wzgląd na drugą stronę i na to, czego ta druga strona może nie dostrzegać, nie rozumieć. Tak by wynikła z tego produktywna konwersacja.

To już środa, a od poniedziałku mieliśmy przejść na ten plan dietetyczny! W ten sposób, nigdy nie zaczniemy.

Zauważ, że chcąc przekonać drugą stronę, musisz dawać sensowne argumenty. Traktujemy się tutaj poważnie i chcemy do czegoś dojść.
W odpowiedzi, druga strona powinna dostrzec rację pierwszej. Nie chodzi tutaj o to by na siebie wrzeszczeć, ale o to by zintegrować dwa podejścia maksymalnie ograniczając wartościowanie i etykietowanie ich. Staramy się pogodzić dwóch niesfornych dzieciaków.

„No tak, byłoby kiepsko gdybyśmy nigdy nie zaczęli”.

Żadna dobra kłótnia nie obejdzie się bez „ale” po każdym zdaniu przyznającym rację. Każda ze stron ma prawo do jednego „ale” po takim uzgadniającym zdaniu.

„Ale ten tydzień zaczął się od awantury w pracy, a potem było coraz gorzej”.

Cały czas staraj się utrzymać równowagę na dwóch poziomach:

• pomiędzy kłócącymi się stronami
• pomiędzy chęcią „nawrzucania sobie”, a nadmiernym moderowaniem, w którym to przypadku nie dopuścisz do zdania odpowiedniej strony i zniekształcisz jej przekaz.

1. Powtórz.
   Druga strona ma teraz obowiązek przyznania, że „coś w tym jest”, jak również do swojego jednego „ale”. np.

„Ok, ten tydzień rzeczywiście nam dopiekł, ale zauważ, że zawsze jest jakaś wymówka”

Trzymaj się scenariusza i zawsze przyznaj w jakiejś formie rację drugiej stronie. Potem dodaj tylko jedno „ale”, starają się by było krótkie produktywne zdanie odzwierciedlające sentyment danej strony.

Bardzo często wynikiem tej techniki jest odnalezienie głębszego problemu. W naszym przykładzie może wcale nie chodzić o dietę i słodycze. Może okazać się że jest to tylko jeden z aspektów podkopywania obietnic składanych samemu sobie, lub nadmierne dążenie do natychmiastowej nagrody. Jeśli uznasz, że w toku konwersacji wyklarowała się zupełnie nowa para antagonistów, która jest dla ciebie bardziej ciekawa i oferuje rozwiązania większej ilości problemów – weź nową kartkę i zacznij od nowa ze zmienionymi stronami. Podczas długotrwałych konfliktów między ludźmi również często się zdarza, że deklarowany problem to tylko wierzchołek góry lodowej. Kontynuując analogię do stosunków międzyludzkich, jeśli wciąż grasz rolę zniecierpliwionego policjanta i ograniczasz się do rozdzielenia pokłóconych stron, a co gorsza potem dajesz mandat tylko jednej z nich, nie rozwiążesz konfliktu, a jedynie go zamrozisz. Wybuchnie on ze zdwojoną siłą gdy tylko znikniesz za rogiem, a pokrzywdzona przez ciebie strona nauczy się działać z ukrycia i pozorować. Dlatego jeśli chcesz osiągnąć dobre rezultaty – musisz doprowadzić do przedstawienia wszystkich sensownych argumentów, do momentu, gdy obie strony zrozumieją swoje potrzeby, uznają że tak naprawdę mogą je spełniać nie przeszkadzając sobie, poczują się ze sobą dobrze i będą gotowe pójść razem na kawę.

Ostatnio ktoś mi powiedział, że nie rozumie w jaki sposób źródła energii mogą być tanie i drogie jednocześnie. Spróbujmy to zatem lepiej wyjaśnić. Otóż najprościej rzecz ujmując w warunkach dzisiejszych rynków, które nie są wolne, a na których ceny (z różnych powodów) nie dostarczają użytecznych informacji o dostępności towarów, następuje rozlanie się „schizofrenii cenowej” na coraz szerszy zakres towarów. Problem ma swoje źródła w prostym mechanizmie: Obecnie ceny nie mogą być równocześnie dostatecznie wysoko by producenci surowców energetycznych mogli zwiększyć wydobycie, oraz dostatecznie nisko by konsumenci mogli sobie pozwolić na kupno tego wszystkiego do czego są przyzwyczajeni lub do czego aspirują. Producenci więc będą dążyć do zwiększania cen, ale poszczególne rządy będą chciały utrzymać te ceny jak najniżej. Taka sytuacja wydaje się normalna, producent chce sprzedawać drogo, a konsument chce kupować tanio, ale w tym przypadku konsument gra znaczonymi kartami i to nie może trwać w nieskończoność. Może natomiast trwać jakiś czas i być przyczyną dziwnych zjawisk, zamieszania, konfliktów i ostatecznego zaniku jakiejkolwiek funkcji informacyjnej cen na rynkach światowych. Podobną sytuację, możemy zaobserwować w Polsce, gdy NBP próbuje podwyższać stopy procentowe by ograniczyć inflację, a rząd w tym samym czasie rozdaje pieniądze jako „tarcze antyinflacyjne”. Przez krótki czas możemy mieć ciastko i jeść ciastko, jak krótki? To zależy od wielkości ciastka. Niestety ciastko jest coraz mniejsze. Również w skali globalnej. Dlatego właśnie twierdzę, że ceny energii są dzisiaj jednocześnie zbyt wysokie dla konsumentów oraz zbyt niskie dla producentów. Nie chodzi tutaj o to kto więcej zarobi. Chodzi tutaj o żywotne kwestie dla obu stron tego równania. W przypadku wykałaczek, butelek czy smartfonów, moglibyśmy spodziewać się klasycznego procesu dostosowawczego. Dzięki równoważeniu się popytu i podaży sytuacja wróciłaby szybko do normy. Jednak w przypadku energii i produktów energochłonnych nie da się tego przeprowadzić z powodów opisanych w poprzednich moich postach. W skrócie: energia jest listowana na giełdach jako jeszcze jeden towar, podczas gdy tak naprawdę jest super towarem, zabezpieczeniem wszelkiej aktywności i obietnicą spłaty długu jakim jest dzisiejszy pieniądz. Podaż energii nie może być więc skutecznie regulowana za pomocą cen, wyrażonych w pieniądzu regulowanym przez polityków, dla których zwiększanie cen energii jest równoznaczne z przegraną w kolejnych wyborach.

Odbiegłem od tematu, więc wróćmy po tych krótkich wyjaśnieniach do początku. Właściwie to dlaczego ceny nie mogą być równocześnie dostatecznie wysoko dla producentów i dostatecznie niskie dla konsumentów, skoro do tej pory były i wszystko się kręciło? Ponieważ łatwe do wydobycia surowce energetyczne się kończą, a gospodarka światowa, specjalizacja, globalizacja i populacja mogły rosnąć tylko dzięki rosnącej podaży energii i iluzji wzrostu dzięki postępowi technologicznemu. Postęp technologiczny był również napędzany energią i wyjaśniłem to w poprzednich postach. Bardzo ważne zastrzeżenie: to że łatwe do wydobycia surowce się kończą, nie oznacza, że jutro braknie benzyny na twojej stacji. Tak naprawdę proces jest powolny i podlega wielu nakładającym się na siebie fluktuacjom technologicznym, ekonomicznym, geopolitycznym. Przy dobrym układzie tych czynników, możemy mieć jeszcze ropę naftową dużo taniej, ale na raczej nie na długo. Możemy mieć też ropę dużo taniej na długo, ale nie za dużo (reglamentacja i inne sposoby odgórnego ograniczania zużycia, które są coraz śmielej zapowiadane i wdrażane pod różnymi pretekstami). Niestety wzrost efektywności, tak jak ją dzisiaj rozumiemy, nie rozwiąże problemu, ponieważ do tej pory efektywność miała na celu oszczędzać czas i energię ludzką, a niekoniecznie energię jako taką. Globalnie zużycie energii cały czas wzrasta. Roboty potrzebują prądu, pracownicy potrzebują wakacji.

Presja inflacyjna prędzej czy później będzie na tyle silna, że klasy polityczne będą zmuszone podnieść stopy procentowe ponad inflację (zamiast pozorować walkę z nią, pozostawiając stopy realnie negatywne). Jeśli już możemy czuć niepokoje po podwyżkach stóp, zobaczymy co będzie potem. Modele banków centralnych zakładają spadek inflacji, ponieważ modele opierają się na historii, a historycznie nie było problemu braku energii. Tutaj kłania się klasyczny czarny łabędź. Poleganie na lewej stronie wykresu jest skuteczne tylko do czasu pojawienia się nowych okoliczności. Te okoliczności są nie do przyjęcia przed faktem, a oczywiste po fakcie. Dzisiaj dla większości elity nie do przyjęcia jest fakt, że paradygmat wzrostu PKB właśnie się kończy. Innego świata, jak ten ze wzrostem PKB, nie znamy, nie wyobrażamy sobie, nie chcemy go, ale go dostaniemy. W zasadzie już mamy jego próbkę spowodowaną covidem. Lock-down został zasypany górą pieniędzy, która wzbudziła falę inflacji. Tą falę w normalnych warunkach prawdopodobnie dałoby się wygasić zgodnie z modelami banków centralnych. Tym razem jednak może się nie udać. Jeśli tylko na chwilę możesz pozbyć się jakichkolwiek wartościujących sądów na temat polityki rządów, a skupić się na meritum, to proszę wyobraź sobie jakie skutki miały zamknięcia covidowe:
– nowe formy pracy, nie wymagające podróżowania

– ograniczenia wyjazdów wakacyjnych

– ograniczenia niekoniecznej aktywności – imprezy, wystawy, koncerty itp.

– ograniczenia dostępu do opieki zdrowotnej

Te wszystkie skutki mają jedną cechę wspólną – ograniczenie popytu na energię. Jeśli sobie przypomnimy co działo się na początku roku 2020, to zobaczymy, że rynki zareagowały zupełnie racjonalnie, założyły że przy takim spadku popytu, energia będzie bardzo tania. Przez pewien czasu ropa naftowa była nawet w kuriozalnej sytuacji cen negatywnych. Jednak szybko okazało się, że spekulacja spekulacją, a diesel sam się nie zatankuje. Ceny szybko odbiły, znacznie szybciej niż PKB. Zupełnie nie interesuje mnie czym jest covid, oraz jaki dokładnie mechanizm doprowadził do takiej a nie innej reakcji większości rządów. Patrząc na fakty widać, że modele oficjalnych instytucji nie działają. Wygaszony popyt nie spowodował długotrwałego spadku cen. Tak samo niemrawe zmiany stóp procentowych (pozostających poniżej inflacji), nie doprowadzą do wygaszenia inflacji. Presja drugiej strony równania – czyli kurczącej się gospodarki – jest silniejsza.

Czy to wszystko powyżej jest czarną wizją, teorią spiskową, próbą zastraszenia? Pierwszą interpretację poglądów Gail Tverberg przedstawiłem w grudniu 2021r. W zasadzie nie ma od tej pory żadnych znaków, jakoby sytuacja miałaby być inna niż ta opisana. Co musiałoby się zdarzyć bym porzucił zainteresowanie tą teorią? Musiałbym zobaczyć jedno z dwóch zjawisk (a najlepiej oba jednocześnie):

– duże inwestycje w nowe złoża ropy naftowej, które miałyby potencjał do zastąpienia dotychczasowych dużych złóż, które są już po szczycie wydobycia, i które wykazują zadowalające EROI (jest to średni stosunek energii wydobytej do energii wydatkowanej w celu jej wydobycia). Problem w tym że chociaż na świecie raportuje się ilości udokumentowanych rezerw ropy naftowej, wystarczającej na niespełna 50 lat, przy tempie dzisiejszego zużycia, to są z tym dwa podstawowe problemy: Po pierwsze nie wiadomo jak utrzymać zużycie na dzisiejszym poziomie, skoro populacja światowa wciąż rośnie. Po drugie EROI tych zasobów sukcesywnie maleje. Naturalnym jest, że najpierw eksploatuje się złoża o wysokim EROI, ponieważ jest to najbardziej opłacalne. Gdy pole naftowe osiągnie swój szczyt wydobycia, jego EROI zaczyna spadać. Firmy wydobywcze wtedy są zmuszone otwierać eksploatacje pól o mniejszym EROI początkowym. To wszystko sprawia, że średnie EROI sukcesywnie maleje.

Malejące EROI oznacza, że owszem, może pod ziemią znajduje się ropa naftowa wystarczająca na kolejne pięćdziesiąt lat. Niestety coraz trudniej jest ją wydobyć, i przetransportować (ponieważ znajduje się w coraz mniej dostępnych miejscach), co powoduje duże straty… ropy naftowej. W efekcie część tych zasobów będzie zużyta na wydobycie kolejnych, co zmniejsza pule dostępną dla gospodarek.

– przełomowe odkrycia w dziedzinie nowych źródeł energii lub jej magazynowania. Jak wiemy tzw. odnawialne źródła energii nie wystarczą by zastąpić paliwa kopalne. Co więcej, nie wszędzie znajdują zastosowanie. Tylko jakieś przełomowe odkrycie, na miarę działającej i efektywnej fuzji jądrowej mogłoby odwrócić kartę. Wygląda jednak na to, że wszystkie łatwe do odkrycia rzeczy już są odkryte. Powolne i kosztowne postępy w fuzji jądrowej pokazują jakim olbrzymim wysiłkiem i nakładami osiąga się stosunkowo drobne kroki w kierunku wykorzystania tej technologii, o której wciąż nie da się jednoznacznie powiedzieć, że kiedykolwiek uda nam się ją opanować. Oczywiście nie możemy wykluczyć, że jakiś przełom w tej lub innej dziedzinie nastąpi i oczywiście wszyscy byśmy się bardzo ucieszyli z takiego obrotu rzeczy. Jednak na dzisiaj nie możemy opierać prognoz, ani polityki energetycznej na nadziei i wierze, że zawsze jakoś się udawało, to i teraz się uda. Jak opisywałem w poprzednich postach, tak naprawdę nie mamy w przeszłości zbyt wiele jakościowych skoków w dziedzinie znaczących źródeł energii napędzających rozwój ludzkości. Były to człowiek-zwierzę-drewno-paliwa kopalne. Z czego dwa pierwsze w zasadzie to spalanie energii przyjętej w żywności, a reszta opiera się na wykorzystaniu ciepła powstałego w procesie utleniania różnych materiałów. Energia atomowa mogłaby być kolejnym źródłem, ale nie jest na dzisiaj w stanie przejąć ciężaru zaopatrzenia w energię całej ludzkości. Może jedynie być większym lub mniejszym składnikiem miksu energetycznego. Pamiętajmy również o tym, że jest to energia oparta na paliwie kopalnym, którego zasoby też są ograniczone.

Tak więc opowieść o polityce jest opowieścią o pieniądzu. Opowieść o pieniądzu jest opowieścią o pracy, czyli energii. Niestety wielu polityków wciąż patrzy tylko na pieniądz, jakby to jego brak, lub nieodpowiedni przepływ był źródłem problemów i kluczem do ich rozwiązania.

1. Wyolbrzymione wyobrażenie o swojej własnej ważności.
   To jest pochodna tego, że każdy z nas jest ważny. Skoro mówimy, że każdy z nas jest ważny, to nie możemy również powiedzieć, że ja jestem bardziej ważny od kogoś innego. Mówimy tutaj o istotności każdego życia. Narcyz będzie jednak uważał, że z jakiegoś powodu jest ważniejszy wśród mniej ważnych. Będzie też domagał się uznania swojej ważności i będzie się obrażał jeśli uzna że nie jest traktowany jak ktoś ważny.
2. Nierealne fantazje o nieograniczonej władzy lub sukcesie. Narcyz fantazjuje o rzeczach, które są całkowicie niemożliwe do spełnienia, ale które dają jemu wysokie stanowiska, władzę, nieograniczone bogactwo lub powodzenie. To są mrzonki, których funkcją jest odsunięcie od narcyza myśli o jego prawdziwym życiu, realnych możliwościach i rzeczywistej roli jaką odgrywa. Pozwala mu to utrzymywać fikcję bycia ważnym, wyjątkowym, najlepszym, bez refleksji nad swoim życiem.
3. Uczucie bycia wyjątkowym. Każdy z nas jest inny i w tym sensie każdy człowiek jest wyjątkowy. Jednak narcyz jest bardziej wyjątkowy od innych, podobnie jak z jego ważnością. Jego doświadczenia są unikalne, a osobowość tak niezwykła, że zwykły śmiertelnik nigdy go nie zrozumie. Narcyz nigdy nie szuka przyczyn swoich niepowodzeń lub braków, we własnych błędnych wyborach lub strategiach. Narcyz kwituje je stwierdzeniem, że „ty tego nigdy nie zrozumiesz”. Podobnie jak nierealne fantazje wyłączają samorefleksję, to uczucie bycia wyjątkowym skutecznie odpiera (przynajmniej w mniemaniu narcyza) wszelką krytykę i próby pomocy z zewnątrz. Nikt nie jest w stanie pomóc narcyzowi, z tego prostego powodu, że skoro on – wyjątkowy, inteligentny i doświadczony nie podołał sobie sam pomóc to jak ty zwykły śmiertelniku mógłbyś w ogóle się do tego przymierzać?
4. Nienasycalna potrzeba bycia podziwianym i chwalonym. Narcyz karmi się podziwem i pochwałami. Kolejny raz jest to pochodna całkiem normalnej potrzeby – bycia zauważonym i szanowanym. Jednak u narcyza nie chodzi o to byś zauważył go jako istotę ludzką i traktował z szacunkiem. Brak podziwu i uznania dla jego osoby, jest w odczuciu narcyza niesprawiedliwością i naruszeniem porządku świata. Narcyz obraża się, jeśli ktoś nie wspomni o jego osiągnięciach. Oczywiście będzie wtedy kierował rozmowę tak by w końcu ktoś o tym wspomniał. W ostateczności sam o tym zacznie mówić. Taki wymuszony podziw oczywiście jest przeciwieństwem prawdziwego podziwu, którego jednym z warunków jest bycie właśnie niewymuszonym. Narcyzowi to nie przeszkadza, ponieważ już dawno się nauczył, że bez ciągłego przypominania innym, bez manipulowania, nie będą go chwalić, bo nie mają za co.
5. Poczucie posiadania tytułu. Narcyzowi się należy i świat jest w ciągłym zobowiązaniu wobec narcyza. Narcyz posiada tytuł do lepszych rzeczy, najlepszego lekarza bez kolejki, lepszego traktowania w restauracji, lepszego miejsca w pociągu, większego kawałka tortu, większych zarobków i lepszych wakacji. Naturalnym jest, ze narcyz musi dostać to, co mu się należy. Bez względu na to czy ktoś będzie miał z tego powodu mniej czy nie. Skoro narcyz używa łokci do przepychania się w tłumie, to tylko dlatego, że tłum jeszcze nie wie, że narcyzowi się należy. Nie pytaj dlaczego. Wyłożyłem to w poprzednich punktach, narcyz jest ważny, wyjątkowy i godny podziwu. Znowu istotnym elementem jest tutaj fakt, że jeśli narcyz nie otrzyma to czego mu się w jego mniemaniu należy, to obraża się na tego, kogo uzna winnym za to straszliwe naruszenie, a potem planuje zemstę.
6. Manipulacja. Tutaj przechodzimy do punktów, które są naturalną konsekwencją pierwszych pięciu. Skoro narcyz jest tak słabo przystosowany do życia w społeczeństwie i tak słabo rozumie mechanizmy świata, to jedynym sposobem by cokolwiek uzyskać jest manipulacja innymi osobami. Narcyz bezwzględnie i podstępie karze za wszelkie urojone przewinienia przeciwko punktom 1-5. Podstępnie, ponieważ sam wie, że otwarcie nie może ukarać, ponieważ nikt nie uzna jego urojonych powodów. Dlatego narcyz „focha się”, ale nie wiadomo co chodzi. Musisz się tego domyśleć i na drugi raz tak nie robić. Narcyz potrafi również być miłym i wtedy wydaje się normalnym człowiekiem, o wspaniałym sercu. Tylko wtedy gdy chwilowo poczuje, że jest traktowany jak najważniejszy, wyjątkowy, podziwiany i obdarowany najlepszymi rzeczami. Taki stan jednak naturalnie musi minąć szybko i wtedy rozpętuje się piekło od nowa. Narcyz posiada szeroki, różnorodny wachlarz manipulacji, ponieważ praktykuje tą sztukę długi czas. Nawet nie próbuj się z nim mierzyć w rozmowie, ponieważ zarzuci cię tak wysublimowanymi argumentami, że nawet nie będziesz w stanie stwierdzić gdzie zacząć ich rozmontowywanie. Normalni ludzie prędzej czy później dochodzą do wniosku, że przy narcyzie najlepiej jest po prostu milczeć, ponieważ wszystko co powiesz będzie wykorzystane przeciwko tobie.
7. Brak empatii. To raczej nie jest tak, że narcyz w ogóle nie posiada zdolności współodczuwania, chociaż i takie przypadki mogą się zdarzać. Bardziej chodzi o to, że narcyz jest w stanie w dowolnym momencie i przypadku zdecydować się by tą zdolność wyłączyć. Szczególnie gdy właśnie przywraca światu naturalny porządek i musi kogoś ukarać. Również gdy trzeba komuś pokazać jego miejsce, bo się zapomniał i próbował stanąć narcyzowi na drodze. Nauczki jakie dostają inni, choćby nawet losowe, bez sprawczości narcyza, są miodem na jego chorą duszę. W zasadzie każde nieszczęśliwe zdarzenie losowe, które komuś szkodzi, przychodzi narcyzowi w sukurs przy walce o taki porządek świata, w którym on jest pierwszy a potem długo, długo nic.
8. Zazdrość. Narcyz zazdrości rzeczy nie dlatego, że chciałby je mieć. Tego typu zazdrość bywa konstruktywna, ponieważ mobilizuje jednostki do pracy i większego wysiłku (jeśli to jest rzeczywiście to czego chcą). Narcyz zazdrości powodów do radości. Kiedy się cieszysz ponieważ dostałeś awans, kupiłeś samochód, zbudowałeś dom, lub dostałeś największy kawałek tortu na imprezie, istnieje niebezpieczeństwo, że pomyślisz, że jesteś lepszy od narcyza. Że w jakiś sposób go przewyższasz. Skoro ty tak pomyślisz, to inni też mogą. To jest oczywiście niedopuszczalne i trzeba temu natychmiast przeciwdziałać. Lepszy samochód? Będziesz pewnie płacić majątek na ubezpieczenie i serwis. Awans? Na pewno dostałeś go nieuczciwie, a do tego teraz już w ogóle nie będziesz mieć czasu poza pracą. Dom? Żadna sztuka wybudować na kredyt. Największy kawałek tortu? I tak jesteś najgrubszy, a teraz to na pewno dostaniesz cukrzycy. Narcyz łaskawie pozwoli ci się z czegoś cieszyć, jeśli najpierw zauważysz jego osiągnięcia i dostatecznie długo go wychwalisz, tak by nie było żadnych wątpliwości, kto tutaj jest górą.
9. Arogancja, złośliwość i poniżanie innych. Narcyz nie tylko zazdrości, ale również stara się poniżyć wszelkich konkurentów w każdej sytuacji. Z faktów liczy się tylko ten, że narcyz uznał daną osobę za zagrożenie. Wtedy wyciąga cały repertuar swoich manipulacji, złośliwości, kłamstw, insynuacji i wszystkiego co tyko pomoże mu zmieszać tą osobę z błotem. Będzie kwestionował wiarygodność, rzetelność, fachowość, uczciwość, prawdomówność, będzie węszył spisek, podkładał świnie i knuł. Trzeba zrozumieć determinację narcyza. Jego podstępne i oszukańcze metody to wszystko co ma, co nadaje mu wartość. Bez nich jest nikim i niczym, więc będzie drapał i gryzł jeśli uzna to za konieczne. Będzie udawał świętoszka by za chwilę zmienić się w diabła. Często ludzie słuchając narcyza, dochodzą do wniosku, że to jest jakiś festiwal osiągnięć i próbują także, nieśmiało wtrącić jakieś swoje osiągnięcie. Spotyka się to z niesmakiem i politowaniem na twarzy narcyza – co ty sobie w ogóle myślisz.

Każdy z tych punktów jest tylko małym symptomem całego kompleksu. Każdy z nich pokazuje trochę inny sposób w jaki ten kompleks się objawia, trochę inną funkcję tego samego przeświadczenia o byciu centrum wszechświata. Brak prawdziwego uzasadnienia takiego myślenia powoduje potrzebę tworzenia uzasadnień fikcyjnych. Narcyz nie może być racjonalny. Po pierwsze dlatego, że samo jego przeświadczenie o byciu lepszym od innych jest nieracjonalne. Po drugie dlatego, że racjonalnie rzecz biorąc, w każdej dziedzinie życia znajdziemy ludzi lepszych od siebie. Jeśli nie można pogodzić przeświadczenia o swojej wyższości i racjonalizmu, tym gorzej dla racjonalizmu. Co ciekawe, narcyz często będzie się właśnie do racjonalizmu odwoływał, jakby czuł, że tam właśnie jest potrzeba najzagorzalszej obrony. Jego argumenty często brzmią racjonalnie i udają racjonalizm, ale gdy im się przyjrzymy to są tezami których nie da się ani udowodnić, ani obalić. Przykładem jest powiedzenie: „Skoro czuję się urażony, to przecież musi być jakiś powód.” Zdanie sprawia wrażenie logicznego wywodu „jeśli – to”, jednak jest bzdurą. Bycie urażonym jest subiektywną interpretacją stanu psychicznego, a nie obiektywnym faktem zaburzenia porządku świata.
Narcyz potrzebuje pomocy, ale tragedia tego stanu polega na tym, że nie sposób przekonać narcyza, że potrzebuje pomocy. Nic co choćby naruszy jego mozolnie budowany pałac iluzji nie jest dopuszczalne, a już na pewno nie stwierdzenie, że pałac jest iluzją. Każda drobna uwaga na ten temat jest natychmiast odbierana jako bezpośredni otwarty atak na narcyza i spotyka się z wściekłą bezpardonową obroną przy wykorzystaniu wszystkich jego przerażających metod. Jak już wspomniałem, każdy normalny człowiek prędzej czy później dochodzi do wniosku, że przy narcyzie najlepiej jest milczeć. Potem okazuje się, że jeszcze lepiej jest po prostu być jak najdalej i jak najszybciej o nim zapomnieć i kontynuować swoje życie bez jego diabelskich praktyk. Jeśli czytając ten tekst już znalazłaś/znalazłeś narcyza w swoim otoczeniu, to współczuję. Jeszcze gorzej jeśli uważasz, że jesteś zupełnie wolna/wolny od tego typu zachowań. To powinno zapalić wielką czerwoną lampkę w twojej głowie.

Poniższy wpis jest kontynuacją wpisu „Symulacja teoretyczna”, który próbuje naśladować tok myślenia prof. Gail Tverberg. Robię to by poukładać sobie w głowie jej tezy, a potem poszukać słabych punktów. Jeśli ktoś mi w tym zechce pomóc – to zapraszam.

Jeśli rządy wyślą stopy do stratosfery w celu zwalczania inflacji, zwiększy to koszt i dostępność pieniądza, co za tym idzie zmniejszy popyt na dobra.
Producenci dóbr zniechęceni mniejszymi ich cenami, ale wcale nie malejącymi cenami energii i surowców będą zmuszeni zmniejszać produkcję. Stary sposób na zysk, czyli skalowanie, nie będzie już działał, ponieważ będzie jedynie skalował straty. Oznacza to, że ceny towarów nie przestaną rosnąć, ale zmniejszy się podaż. Jest to scenariusz stagflacji.

Do tego dochodzi nieunikniona fala bankructw spowodowana nietrafionymi inwestycjami poczynionymi w trakcie ostatnich trzydziestu lat w trakcie nieustannie malejących stóp procentowych.

To co uniemożliwia regulowanie wzrostu gospodarczego za pomocą zmian w stopach procentowych, to fakt, że wszystkie połączone alternatywne źródła energii nie nadążają zastępować luki spowodowanej post-peak-oil. Luka ta, nawet jeśli ilościowo nie wygląda na gwałtownie rosnącą, to musimy pamiętać, że wszystko co jest do wydobycia po prawej stronie od peak-oil jest coraz trudniej dostępne i ma coraz mniejszy EROI.

Inflacja to oczywiście z monetarystycznego punktu widzenia wzrost podaży pieniądza, ale nawet przy malejącej podaży pieniądza inflacja jest możliwa, jeśli druga strona równania, jaką jest kurcząca się gospodarka, jest silniejsza.

Przy takich zaburzeniach gospodarczych, nominalne poziomy wycen jakichkolwiek aktywów przestają mieć wartość porównawczą. Cena ropy wyrażona w dolarach ma jakikolwiek sens tylko jeśli znamy odniesienie, czyli cenę dolara oraz dóbr jakie możemy za niego nabyć. Schizofrenia cenowa może objawić się w ten sposób, że ropa naftowa będzie coraz droższa, podczas gdy cena wyrażona w dolarach będzie na niezmienionym poziomie.

Rządy sterujące walutami na przestrzeni ostatnich dwudziestu lat robiły to co lubią najbardziej – kupowały głosy wyborców za ich własne pieniądze. Załóżmy jednak naiwnie, że jedynym celem rządu jest stabilny wzrost, tak jak to deklaruje.

W sytuacji kiedy energii do rozproszenia było coraz więcej, rządy miały ułatwione zadanie. Więcej energii oznaczało więcej towarów i usług dostępnych na rynku. Wystarczało zwiększać bazę monetarną, a kierunki w których płynęła gotówka były tymi kierunkami do których płynęła dodatkowa energia. Dzięki temu rządy nie musiały kontrolować przepływu surowców, logistyki itp., wystarczyło, że kontrolowały dodruk i strumienie nowej gotówki. Tak długo jak producenci tej energii akceptowali ich pieniądze, tak długo rządy miały całkowitą kontrolę nad gospodarką. Oczywiście teoretycznie można było utrzymywać bazę monetarną na stałym poziomie i pozwolić rynkom ustalać kierunki przepływu nowej energii, ale kto by się wyrzekł tak atrakcyjnego kąska, jakim była kontrola nad dodatkowymi zasobami. Można było te zasoby kierować tam gdzie wskazywały na to bieżące polityczne potrzeby. Dochodził do tego jeszcze jeden aspekt. Słusznie lub nie, uważa się, że zwiększanie bazy monetarnej i niska, pozostająca pod kontrolą inflacja, są pro rozwojowe. Jeśli PKB rośnie, to podaż pieniądza powinna mu towarzyszyć oraz zawsze mieć mały naddatek, po to by „stymulować” jeszcze szybszy wzrost. Mam z tym podejściem problem. Mianowicie uważam, że owszem, może to stymuluje wzrost, ale często jest to wzrost nieefektywny. Wzrost w takiej sytuacji występuje tam, gdzie rząd skieruje te inflacyjne nadmiary pieniądza, a nie tam, gdzie są potrzeby ludzkie. Nietrafione inwestycje prędzej czy później muszą upaść, chyba że są permanentnie dotowane przez państwo. Dopóki państwo ma możliwość dotowania tych przedsięwzięć, wszystko wygląda w porządku. Przez ostatnie trzydzieści lat, z powodu coraz niższych stóp procentowych, coraz większa część gospodarki wyglądała jakby była dotowana, pośrednio lub bezpośrednio. W czasie kryzysu 2008r. państwa wprost zadrukowały go, ponieważ wciąż mogły sobie na to pozwolić. Gospodarki były wciąż tak mocno nasycone energią, że wpompowane pieniądze przekierowały tą energię w gwizdek „zbyt dużych by upaść” przedsiębiorstw (głównie finansowych), kierując ją dalej w nienaturalnie nadęty rynek nieruchomości. W rezultacie cały rynek nieruchomości działał na olbrzymim kredycie, generując absurdalne inwestycje. Absurdalne energetycznie, przestrzennie, demograficznie itp. Ten wielki balon pożerał coraz większe zasoby, wysysając je z innych gałęzi gospodarek, jednocześnie rządy dwoiły się i troiły by to ukryć za pomocą coraz niższych stóp procentowych i zasypywania kolejnych pożarów papierem. Gaszenie pożaru papierem ma to do siebie, że ogień na chwilę można przydusić, ale on tli się pod spodem i jeśli tylko dostanie trochę tlenu, wybuchnie ze zdwojoną siłą. Sytuacja w której każda dwu lub trzyosobowa rodzina posiada duży dom, w którym każdy ma swoją sypialnie, a do tego kilka wspólnych pomieszczeń i wszystkie są ogrzewane, rekuperowane, klimatyzowane, itp. jest nie do utrzymania. Naszej planety po prostu na to nie stać. Jednak fikcja ta była utrzymywana ponieważ była „zbyt duża by upaść”. Fikcja ta mogła być utrzymywana tak długo jak długo można było udawać że mamy zasoby energetyczne do jej realizacji. W chwili gdy zabrakło (a zabrakło) dodatkowych zasobów, które można było co roku dopompowywać do tego balonu, wszystko zaczęło się sypać. Mamy do czynienia z olbrzymim przeinwestowaniem na skalę globalną. Z cyklem koniunkturalnym, któremu nie pozwolono się oczyścić w obawie przed przegraną w kolejnych wyborach. Z wielkim kłamstwem, że PKB może rosnąć w nieskończoność na planecie, której zasoby są skończone. Teraz stojąc nad przepaścią można było pozwolić na wielką korektę, dzięki której chociaż te resztki zasobów mogłyby być wykorzystane w racjonalny sposób. Zamiast tego ciągle utrzymuje się te wszystkie nierealne kłamstwa, pozwalając by wydać resztki na ich beznadziejną reanimację.

Źródłem tych wszystkich problemów są oczywiście rządy mające kontrolę nad pieniądzem. Z początku ta kontrola była „konstytucyjnie ograniczona”. Banki centralne były „niezależne”. Stopniowo jednak stawało się to, co musiało się stać, dzisiaj już nikt nie wierzy w żadną niezależność banków centralnych, a stanowisko szefa banku centralnego to kolejny polityczny urząd. Pieniądz jest długiem mającym pokrycie w energii, którą można było kupić na bliskim wschodzie, w Wenezueli lub w Rosji. Wydobywający tą energię chętnie szli na tą wymianę, ponieważ w zamian kupowali jachty, odrzutowce, budowali imponujące miasta na pustyni. Dodatkowo dolar amerykański był pierwszy w kolejce do kupowania energii, przez co jeśli chciałeś mieć energię musiałeś kupić dolara. Za dolarem stała amerykańska flota gwarantująca bezpieczeństwo i pilnująca kolejki do szybów naftowych. Dzięki temu był jakiś porządek i wszystko mogło się kręcić. Anglosaski system rynkowy był bardzo efektywny w marnowaniu zasobów, rozmywaniu odpowiedzialności i kreowaniu amerykańskiego snu o egalitaryzmie gospodarczym. Pieniądz fiducjarny jest pieniądzem opartym na długu, czyli na obietnicy pokrycia go dobrami wyprodukowanymi przy pomocy energii i surowców. Rząd drukuje pieniądze, a my je respektujemy, ponieważ regulujemy za ich pomocą podatki, należności, tankujemy za nie samochody, kupujemy jedzenie i ogrzewamy za nie swoje domy. Kiedy jednak pieniądzowi zabraknie pokrycia, to pieniądz upada. Na początku stopniowo traci wartość, ponieważ ludzie stopniowo zaczynają zdawać sobie sprawę z tego, że mogą kupić coraz mniej. Utracie wartości można zapobiec, ściągając nadmiar pieniądza z rynku. Inaczej mówiąc nadmiar długu w stosunku do siły wytwórczej jaką dysponuje gospodarka. Oznacza to jednak, że przyznajemy się do tego, że wydrukowaliśmy pieniądza za dużo. O ile za dużo? Czy tylko za dużo w stosunku do wciąż rosnącej bazy energetycznej? Jeśli tak, to wystarczy trochę podnieść stopy i wszystko powinno wrócić do normy. Jednak jeśli nie zacznie wracać do normy, to trzeba będzie zaciągnąć hamulec ręczny, czyli prześcignąć naturalne procesy i drastycznie podnieść stopy procentowe oraz zacieśnić politykę fiskalną w tym samym czasie, a to już będzie przyznanie, że mamy problem w postaci kurczącej się gospodarki. Kiedy klapki z oczu opadną, ostatecznie dotrze do mas, że PKB nie może rosnąć wiecznie, a na pewno nie opierając się na metrażu domów, szlag trafi całą wiarę w pieniądz oparty na obietnicy wiecznego wzrostu, a dzisiaj będący w szantażu moralnym rynku nieruchomości, transportu, dóbr konsumpcyjnych nabywanych dzięki długowi. Zacznie się wtedy próba odkręcenia spirali długu za pomocą inflacji, ponieważ innego wyjścia nie ma. Ten mit jest „too big to fail”. Niestety sama inflacja musiałaby być zbyt duża. Doskonale to zaczyna być widoczne w działaniach rządów, które z jednej strony wiedzione radami ekonomistów próbują zacieśniać politykę fiskalną, by zaraz potem to niweczyć jakimś nowym dodrukiem, który będzie wymagał jeszcze większego zacieśnienia, które z kolei wymusi jeszcze większy dodruk. Jak długo potrwa zdanie sobie sprawy, że tych długów spłacić się nie da? Nie dlatego, że nie można zrobić przelewu i dopisać ileś tam zer do kwoty, ale dlatego, że nie da się już tego zrobić bez wywoływania samonapędzającej się spirali inflacyjnej. Z drugiej strony nie da się również zrobić tego normalnie, więc póki co tkwimy w tej schizofrenii.

Stwierdzenie że czas to pieniądz miało podkreślić wagę czasu. W rzeczywistości czas jest o wiele więcej wart niż pieniądz, a poza tym jest zupełnie innym aktywem. Czas od pieniędzy różni jedna bardzo ważna cecha. Pieniędzy możesz mieć coraz więcej, czasu zawsze masz coraz mniej. Niektórzy mogą mieć więcej pieniędzy od innych, ale doba zawsze trwa 24h. Oczywiście możesz wykorzystywać czas produktywnie i jeśli będziesz mieć więcej pieniędzy możesz sobie „kupić czas”, czyli wynająć kogoś do wykonania czasochłonnych zadań, zwalniając tym samym czas dla siebie. Jednak w tym myśleniu tkwi bardzo niebezpieczna pułapka. Jeśli uznasz że warto być coraz bardziej produktywnym po to by kupować czas innych, a nie postawisz sobie żadnego celu, ani limitu, każdą zaoszczędzoną produktywnością chwilę będziesz próbował być jeszcze bardziej produktywny by zarobić coraz więcej i więcej (będąc coraz bardziej i bardziej produktywnym). To jest znany i dobrze przetarty szlak prosto do kardiologa.
Jeśli produktywność jest wszystkim czego pragniesz i jest to twój konik, pasja i jesteś gotów za nią poświęcić swoje życie – gratulacje. Gratuluję ci ponieważ tak się złożyło że to co jest twoją pasją, jest jednocześnie najlepiej nagradzane na rynku w kapitalizmie. Nie ma w tym nic złego i tak właśnie powinno być. Problem jest tylko w tym że większość z nas gra w tą grę nieświadomie, bez zadania sobie pytania dlaczego to robimy. Czy naprawdę nieustanne polepszanie mojej produktywności jest moim celem nadrzędnym w życiu? Tego wymaga od nas nasza kultura, szefowie, reklamy, itp., Jeśli w tę grę grają ludzie, którzy tak naprawdę ani jej specjalnie nie lubią, ani nie są w niej specjalnie za dobrzy, to ci ludzie stają się nieszczęśliwi. Nieszczęśliwy człowiek to taki który dąży do nie swoich celów, a jeśli w dodatku cel ten jest z definicji nieosiągalny (ponieważ celem jest bycie coraz bogatszym), to mamy przepis na niekończące się pasmo nieszczęść. Dlatego o ile pieniądz jest zaoszczędzonym czasem, to nie zawsze da się go odkupić i nie zawsze dla tej samej osoby. Innymi słowy istnieją ograniczenia w wymianie czasu na pieniądz, a powiedzenie czas to pieniądz, lub też traktowanie tych dwóch aktywów jako równoznacznych nie uwzględnia tych ograniczeń i prowadzi często do nieszczęść.

Po co nam czas i po co nam pieniądz
Proponuję zamianę paradygmatu „czas to pieniądz”, ale jednocześnie nie mam zamiaru potępiać nikogo kto zdecyduje się go nadal podtrzymywać. Moim zdaniem nasze życie to nie tylko czas, ale przede wszystkim priorytety. By to przekazać dosadniej zadam pytanie ekstremalne: Czy zgodziłabyś się by sprzedać cały majątek i pozostawić całą swoją rodzinę bez grosza, gdyby trzeba było sfinansować drogą operację ratującą ci życie? Zwykle ludzie tego nie robią, zwykle przeznaczają na ten cel tyle ile mogą, bez pozbawiania swoich bliskich dachu nad głową, a jeśli to nie wystarcza to szukają pomocy gdzieś indziej. Chociaż więc każdy odruchowo zgodzi się, że przedłużenie życia jest ważniejsze od pieniędzy, to okazuje się, że marginalna wartość pieniądza może być większa niż czasu. Oczywiście dzieje się tak gdy ta wartość zaczyna zbyt mocno oddziaływać na życie bliskich nam osób. Widać jest coś, co rządzi i czasem i pieniądzem, a czego wartość czasami przewyższa oba. W takich dramatycznych chwilach widzimy jaśniej co się naprawdę dla nas liczy, jednak na co dzień nie zadajemy sobie tego pytania i łatwo nam zboczyć, dać się ponieść i zwieść. Łatwo nieświadomie iść na kompromisy z własnymi wartościami, gdy te kompromisy są stosunkowo tanie i pozornie mało istotne, a wartości chwilowo nie są w zasięgu wzroku. Niestety suma tych tanich i małych kompromisów często staje się bardzo droga, a mało istotne staje się wszystkim co robimy, i na czym nam zależy. Dlatego właśnie warto i trzeba często przypominać sobie swoją osobistą, indywidualną i świadomą odpowiedź na pytanie: Co jest dla mnie najważniejsze? Jak ja definiuję i układam priorytety w moim życiu? Dopiero będąc świadomym jaka jest szczera odpowiedź na to pytanie, można zacząć układać swój czas, który to proces powinien być nie tyle „zarządzaniem czasem”, co zarządzaniem priorytetami w czasie.

Co to znaczy zarządzać priorytetami w czasie?
Wygląda na to, że nawet gdy jesteśmy na 100% pewni co jest najważniejsze w naszym życiu i że jesteśmy w stanie oddać je dla tej jednej rzeczy, jeśli pojawi się taka potrzeba, to i tak trzeba wynieść śmieci. Jeśli nie wyniesiesz śmieci, twoja wielka idea może zostać przysłonięta przez smród rozkładających się resztek jedzenia. To jest oczywiście tylko przykład mający pokazać, dlaczego priorytetami trzeba zarządzać w czasie. Jak to zrobić? Na pewno nie wystarczy ułożyć sobie wszystkich swoich spraw od najważniejszych do najmniej ważnych, aczkolwiek nie możemy tego kroku pominąć. Jeśli na tym poprzestaniemy, te mniej ważne mogą się stać ważniejsze by potem przysłonić nam te naprawdę ważne. Celem zarządzania priorytetami w czasie jest więc takie ułożenie naszych spraw, które pozwoli nam być skupionymi na najważniejszych rzeczach, utrzymując wszystkie inne pod kontrolą, nie pozwalając im urosnąć do zbyt dużych rozmiarów. Metoda jaką zaimplementujesz jest mało istotna. Najważniejsze jest bowiem by najważniejsze pozostało najważniejsze, ale niemniej ważne jest by mniej ważne pozostawało ważne mniej.

Od jakiegoś czasu próbuję jakoś uporządkować to co powypisywałem, ale okazuje się, że jest to bardzo trudne, żmudne i pracochłonne zajęcie. Jednak Altucher miał racje, że 99% tego co się pisze to totalny szajs, ale piszesz zawsze dla pozostałego 1%, który jest wartościowy dla ciebie. Z tego 1% znowu 99% to szajs dla innych, a 1% to coś wartościowego. Problem w tym, że bardzo trudno określić która konkretnie część jest która, szczególnie gdy nigdy nie publikujesz tego co piszesz. Dlaczego? Ponieważ wszystko już było, ponieważ kogo to interesuje, ponieważ na youtube już jakiś Azjata wytłumaczył to lepiej stojąc na głowie i żonglując martwymi nietoperzami. Tymczasem ja potrzebuję powodu. Generalnie, gdy właśnie pobiłeś rekord w pluciu na odległość i chcesz się tym pochwalić, po prostu wrzucasz post na facebook. Żaden problem, ponieważ masz powód – coś się stało. Ktoś to polubi, ponieważ ty polubiłeś go wczoraj i jakoś to się kręci. Problem jest gdy nic się nie stało, a ty chcesz się podzielić czymś co uważasz że jest wartością samą w sobie i zawsze. Wtedy musisz się zintegrować i zrobić to co do ciebie należy. Przyłożyć się do pisania. Wtedy też staje się coś dziwnego. Tekst dla kogoś jest przemyślany i napisany lepiej, poprawiony kilkanaście razy. Myśli są ułożone, a koncepcje zostają w głowie na dłużej. Tym samym rezultat pisania staje się moim powodem. Dzięki temu mogę pisać z czystym sumieniem dalej.